“Quang khí” (光器) là gì?
“Quang khí” (光器) là dòng ấm tử sa lấy hình thể hình học (几何形体) làm nền tảng tạo hình, thân ấm tố mộc (素) – tức không thêm bất kỳ trang trí hoa văn nào.
Thông thường, quang khí được phân thành hai loại lớn:
Vì sao “Quang khí” còn gọi là “hình thể hình học” (几何体)?
Các ấm thuộc dòng quang khí đều phỏng theo hình học không gian, như:
Hình cầu (球体)
Hình trụ tròn (圆柱体)
Hình lập phương (正方体)
Hình chữ nhật đứng (长方体)
Do đó, còn gọi là ấm hình học hay ấm dáng hình thể cơ bản (几何体造型).
Đặc điểm tạo hình của Quang khí
Thiết kế và chế tác chú trọng sự phối hợp tuyến tính và hình thể ở mặt đứng – mặt bên, thể hiện sự hài hòa thống nhất giữa các bộ phận của ấm:
thân (壶身)、vòi (壶流)、tay cầm (壶把)、nắp (壶盖)、nút nắp (壶钮).
Yêu cầu cao về thẩm mỹ:
Linh hoạt mà không mảnh mai,
Phức tạp mà không rườm rà,
Đơn giản mà không đơn điệu,
Chắc chắn mà không cục mịch.
Viên khí (圆器) – Dáng tròn trong Quang khí
Phải đạt được “viên trung ngụ phương” – tròn mà vẫn có cảm giác vuông vắn.
Tròn không đơn điệu, phải có biến hóa trong sự tròn trịa, đạt đến mức “châu viên ngọc nhuận” (珠圆玉润) – tròn như ngọc châu, bóng mịn như ngọc thạch.
Các bộ phận như thân, vòi, nắp, tay cầm… phải cân đối về kích thước, hài hòa về đường nét cong – thẳng, toàn thể phải thể hiện được vẻ nhẹ nhàng, mềm mại mà sống động.
Phương khí (方器) – Dáng vuông trong Quang khí
Tạo hình bằng những đường thẳng dài ngắn và các mặt phẳng, nhưng không đơn thuần là vuông vức.
Cần đạt đến “phương trung ngụ viên” – vuông mà có sự uyển chuyển.
Yêu cầu mặt phẳng thẳng tắp, góc cạnh sắc nét, đường nét mạch lạc rõ ràng, hình khối cân xứng và vững chãi.
Quang khí là dòng ấm tử sa thuần túy hình thể, không nhấn vào hoa văn trang trí mà lấy tạo hình chính xác, bố cục tỉ lệ chặt chẽ làm linh hồn. Vì không có họa tiết để che khuyết điểm, nên chỉ một sai lệch nhỏ cũng sẽ bộc lộ toàn bộ lỗi tạo hình, đòi hỏi tay nghề cực cao của nghệ nhân.
Đặc điểm chủ yếu của “Quang khí” (光器)
Trong các dáng viên khí (圆器 – dáng tròn), tạo hình của Quang khí đặc biệt chú trọng các yếu tố:
Viên (圆): hình thể tròn trịa
Ổn (稳): thế ấm vững chắc
Đều (匀): tỷ lệ phân bố hài hòa
Chính (正): hình dáng chuẩn xác, không lệch
Yêu cầu đạt được “nhu trung ngụ cương” (柔中寓刚) – mềm mại mà ẩn chứa khí cốt cứng cáp.
Trong các dáng phương khí (方器 – dáng vuông), tạo hình lại nhấn mạnh:
Đường nét phải rõ ràng, mặt phẳng phải vuông vức ngay ngắn
Mặt cắt thường là hình tứ giác, lục giác, bát giác, đường viền tạo thành bởi giao điểm giữa các mặt phẳng, hình thành gờ cạnh sắc nét.
Yêu cầu đạt được “phương trung ngụ viên” (方中寓圆) – vuông vức mà ẩn chứa sự uyển chuyển mềm mại.
Đường nét rõ ràng, mạnh mẽ, truyền tải vẻ đẹp dương cương (阳刚) – rắn rỏi, sáng sủa, thanh tú.
Bất kể là tạo hình dạng gì, thì miệng ấm và nắp ấm đều phải khít chặt, vừa vặn không hở kẽ, thể hiện trình độ chế tác tinh xảo.
“Lộ thai” (裸胎) là gì?
Lộ thai (裸胎) nghĩa là thân ấm để mộc, không trang trí, tức là ấm tố diện vô văn (素面无饰).
Lộ thai là hình thức thể hiện trực tiếp nhất bản chất chất liệu của tử sa: mộc mạc, giản dị, trang nhã và trầm tĩnh.
Họa sĩ nổi tiếng gốc Nghi Hưng – Ngô Quán Trung (吴冠中) – từng cho rằng:
“Lộ thai của tử sa quang khí là biểu hiện của vẻ đẹp cổ điển và tự nhiên, nên ông chưa từng khắc chữ hay đề họa lên thân ấm.”
Danh sư Cố Cảnh Chu (顾景舟) cũng luôn kiên trì sáng tác theo hướng:
Lấy Quang khí lộ thai làm chủ
Dù là tròn hay vuông, có quai dọc hay quai ngang
Các tác phẩm của ông chú trọng đến biến hóa vi tế trong đường nét, thể hiện:
Phong cách tao nhã
Khí chất giản phác
Không tô vẽ, không ẩn giấu
Kết cấu cân đối, hình thể trang nhã
Thẩm mỹ thuần khiết, mang phong thái văn nhân.