Việc kết nối giữa nắp ấm và miệng ấm có thể chia thành bốn hình thức: ép (压), lồng (嵌), cắt (截), và chụp (罩).
1) Nắp ép (压盖)
Dù ấm có hình vuông hay hình tròn, viền nắp (盖延) và viền miệng (口延) phải tương ứng cả trong lẫn ngoài, nắp phủ lên trên miệng ấm. Còn được gọi là “khắc cái” (克盖), trong đó “khắc” (克) nghĩa là áp chế, bao trùm từ trên xuống. Nắp phải kín, khớp, xoay trơn tru mới đạt yêu cầu.
Nếu nắp hơi lớn hơn đường kính ngoài của miệng ấm, thì gọi là “thiên áp địa” (天压地).
Nắp ép lại chia thành 3 loại:
• Nắp lõm ở giữa gọi là “hải tử cái” (海子盖) hoặc “hải cái” (海盖). Dưới nắp có “môi” (唇) đỡ miệng ấm.
• Nắp lồi ở giữa gọi là “hư cái” (虚盖), cũng có “môi” để đỡ.
• Nắp bằng phẳng toàn bộ gọi là “bình cái” (平盖), không có “môi”, dựa vào “cổ ấm” (颈) để đỡ.
Viền nắp của “bình cái” thường có góc cạnh rõ ràng, gọi là “phương tuyến” (方线).
Viền của “hải cái” và “hư cái” thường tròn trịa, không góc, gọi là “viên tuyến” (圆线).
Ví dụ:
• Ấm “Đoạt Cầu” (掇球壶) là ép nắp hai đường (双线压盖)
• Ấm “Tố thân quần cước viên” (素身裙脚圆壶) là ép nắp một đường (单线压盖)
2) Nắp lồng (嵌盖)
Dạng nắp nằm lồng vào trong miệng ấm, dân gian gọi là “địa bao thiên” (地包天).
Ví dụ như các ấm “Ngắn giếng lan” (矮井栏), “Một hạt châu” (一粒珠), “Cá hóa rồng” (鱼化龙)…
Dù là tròn, vuông, hình gốc cây hay biến thể đặc biệt, đều có thể chia thành hai loại chính:
• Nắp lồng phẳng (平嵌盖): mặt nắp và miệng ấm nằm trên cùng một mặt phẳng, được cắt từ cùng một tấm đất sét, nên độ co ngót đồng đều. Khoảng hở giữa nắp và miệng chỉ như tờ giấy hoặc sợi tóc.
• Nắp lồng lồi (虚嵌盖): mặt nắp cao hơn miệng ấm, có hình vòm hoặc hình dạng khác, cấu trúc đều đặn. Miệng ấm thường có trang trí đường viền, có thể là miệng đơn (单口), miệng nổi (漂口), miệng đực - cái (雌雄片口)…
Ví dụ:
• Nắp lõm như ở ấm “Quả ô liu” (橄榄壶)
• Nắp lồi như ở ấm “Cá chụp” (鱼罩壶)
3) Nắp cắt (截盖)
Như thể cắt phần trên của thân ấm (dù là cong hay thẳng) để làm nắp, còn phần bị cắt lại làm miệng ấm.
Nắp được làm rời, khi ráp vào phải khớp tuyệt đối cả về kích thước lẫn đường nét, sao cho đường viền giữa nắp và thân liền lạc không đứt đoạn.
Ví dụ: các ấm “Tần Quyền” (秦权壶), “Lê thức” (梨式壶), “Tây Thi ngược quai” (倒把西施壶)…
Có hai loại:
- Nắp cắt ép (克截盖):
Nắp và thân hợp thành ống cao thẳng đứng.
Nắp phải giữ hình thể tổng thể của ấm, mép nắp sắc như lưỡi dao, khi nung độ co khó kiểm soát:
• Nếu nhỏ → không khớp
• Nếu lớn → có thể nứt miệng hoặc không mở được nắp
-Nắp cắt lồng (嵌截盖):
Nắp và thân tạo thành ống thân thấp, tròn trịa hơn, mép nắp chắc chắn, giống nắp lồng nhưng mặt nắp không phẳng cũng không lồi, và tạo thành một cung tròn liên tục với thân ấm
4) Nắp chụp (罩盖)
Khi nắp đậy vào thì viền nắp ôm khít phần cổ ấm từ bên ngoài.
Dạng này thường gặp ở một số ấm trang trí đặc biệt, cần viền nắp nổi rõ để tăng tính thẩm mỹ hoặc cảm giác chắc chắn khi mở nắp.
