“Song trọng khí khổng” (双重气孔) là gì?
Trong “tử sa” (紫砂), chữ “tử” chỉ màu sắc, còn chữ “sa” chỉ đặc tính vật lý.
Tuy từ màu sắc có thể phân chia thành tử nê (紫泥), chu nê (朱泥), lục nê (绿泥), nhưng tất cả đều có tính “sa” – tức cảm giác hạt cát, hạt sạn (粒质感).
Tử sa nê là hợp chất giữa sa và thổ:
Sa (砂) làm “xương cốt”,
Thổ (土) làm “thịt da”,
→ Thổ bọc lấy sa.
Sa là kết cấu từ hạt thạch anh (石英颗粒) và hạt silicat (硅酸盐颗粒) kết tụ lại thành kết thể (团结体).
Thổ là chất keo (胶状体) cấu thành bởi oxy kim loại (金属氧化物) cùng khoáng chất kali, natri, canxi hữu cơ (钾钠钙等有机物).
Khi nung, gốc carbonat (碳酸根) trong đất bị phân giải, sinh ra CO và CO₂, tạo thành các bong bóng khí (气泡).
Các khí này hình thành:
Trong thổ (chất keo): khí bong liên kết lại, tạo thành chuỗi vi khổng liên thông (链状气孔群) → dẫn đến khí khổng mở (开放气孔)
Trong kết thể sa (石英 và 硅酸盐颗粒): khí bị chặn lại, các khe hở không thông nhau, dẫn đến khí khổng đóng (封闭气孔)
Hai loại khí khổng này đồng thời tồn tại, được gọi là “kết cấu khe khí (隙泡结构)”, hay “song trọng khí khổng” (双重气孔).
Quan sát dưới kính hiển vi phần cắt ngang của ấm tử sa đã nung:
Giữa các kết thể sa: khí khổng mở, thô, cho phép khí ra vào
Bên trong kết thể: khí khổng nhỏ, kín, ngăn nước thấm vào
→ Chính cấu trúc song trọng khí khổng này tạo ra đặc tính thoáng khí nhưng cách nhiệt tương đối tốt của tử sa.
Ngược lại, đất sét thông thường (黏土) không có thạch anh hay silicat kết thể:
Khi chưa nung: chỉ có khí khổng mở → dễ thấm nước, thổ hắc
Khi đã nung: kết khối hoàn toàn, không còn khí khổng, gõ lên nghe âm thanh sắc, giòn như đồ sứ
Nếu trong quá trình luyện nê mà không hiểu rõ đặc tính tử sa, lại cơ giới hóa quá mức, nghiền nát rồi sàng kỹ, sẽ phá vỡ cấu trúc hạt sa, khiến bề mặt ấm mất đi cảm giác chất liệu, đơn điệu, thiếu hồn.