“Ngộ hôi” (捂灰) là gì?
“Ngộ hôi” (捂灰) là một kỹ pháp thủ công nhân tạo, tức là đem những ấm thiếu hỏa (欠火) hoặc vì lý do khác cần điều chỉnh màu sắc, đặt vào trong khạp nung (匣钵), dùng trấu nhồi kín để tạo môi trường yếm khí, rồi đưa vào vị trí lò đầu (炉头) của Long diêu (龙窑), hoặc nung lại lần thứ hai trong điều kiện thiếu oxy, dưới 1000°C, tức là trong khí quyển hoàn nguyên (还原气氛).
Trong quá trình nung chậm này:
Trấu bị đốt cháy nhưng không đủ oxy để cháy hoàn toàn,
Các hạt carbon trong trấu xâm nhập vào thân ấm,
Làm cho ion sắt hóa trị cao (Fe³⁺) bị khử thành ion hóa trị thấp (Fe²⁺),
→ dẫn đến màu sắc chuyển sang xám đen.
Một ấm ngộ hôi thành công, màu đen giống như mực Tuyên Châu thượng hạng, đen mà không thô, mang lại cảm giác ôn nhuận, mượt mà.
Kỹ nghệ “ngộ hôi” không sử dụng bất kỳ phụ gia hóa học độc hại nào, màu sắc thay đổi chỉ là kết quả của sự thay đổi trạng thái tồn tại của nguyên tố sắt.
Nghệ nhân Trình Thọ Trân (程寿珍) thời Dân Quốc từng có rất nhiều tác phẩm ngộ hôi nổi tiếng.
Các yếu tố ảnh hưởng đến ngộ hôi:
Nếu lần nung đầu có độ kết khối cao (烧结度高) → sau ngộ hôi, ấm có màu đen bóng và ấm áp.
Nếu lần đầu nung chưa đủ kết khối → sau ngộ hôi, màu sắc xỉn và sần sùi.
👉 Không phải loại đất nào cũng có thể ngộ hôi được, và nhiệt độ yêu cầu của ngộ hôi rất đặc thù.
Ví dụ:
Chu nê (朱泥) có mức độ kết tinh cao → tỷ lệ ngộ hôi thành công cực thấp.
Các loại đất có trộn thêm chất tạo màu → sau ngộ hôi thường xuất hiện “hoa hồ” (花壶) tức là màu sắc loang lổ.
Để thô thanh nê (底槽青) ngộ hôi → sắc đen ánh xanh lam, đen mà ẩn thanh, thanh mà lộ lam.
Đoàn nê (团泥) có kết cấu xốp, không thể dùng để ngộ hôi.
Ngộ hôi thật và giả
Do kỹ thuật khó, tỷ lệ thành phẩm thấp, nên có người dùng chất màu hóa học để tạo ra hiệu ứng giả ngộ hôi, nhưng:
Chất đất kém,
Màu sắc tuy gần giống,
Nhưng bề mặt quá mịn, thiếu cảm giác hạt cát,
Màu đen cứng nhắc, thiếu sinh khí.
Chân lý của ngộ hôi:
✅ Đen của ngộ hôi không phải đen như mực tàu bình thường, mà đen trong trẻo, không nặng nề.
✅ Sáng của ngộ hôi tuyệt đối không bóng như sơn dầu, mà là sáng mềm mại, ngầm ẩn ánh sáng.
“Đen” chứ không “sáng chói”, “sáng” mà không “chói mắt” – ấy mới là tinh thần của ngộ hôi đích thực.