Nút nắp của ấm tử sa, còn gọi là “đích tử” (的子), “trích tử” (摘子) hoặc “tay nắm nắp” (摘手), là bộ phận dùng để mở nắp ấm.
Các kiểu dáng truyền thống thường gặp gồm: hình cầu (球形), hình cầu vồng/kiểu cầu nối (桥形), hình thú (兽形), hình cuống quả (瓜柄形), hình gốc cây (树桩形), và nút liền khối (一体形).
Phần đỉnh hoặc mặt dưới của nút thường được khoan một lỗ thoát khí (气孔) có dạng trong lớn – ngoài nhỏ.
1) Nút hình cầu (球形钮)
Được chế tác theo phương pháp gọi là “niệp trích tử pháp” (捻摘子法), dùng kỹ thuật vê, xoay, ép, nắn để tạo hình, dân gian thường gọi là “trích tử” (摘子).
Có thể chia thành các dạng nhỏ: hình châu (珠形), hình nón dẹt (扁笠形), hình trụ (柱形), hình chùm nho (葡萄形), hoặc thu nhỏ mô phỏng lại hình dáng của thân ấm (壶身) hay thân ấm đảo ngược.
Yêu cầu chính là đơn giản và hài hòa với tổng thể của ấm.
2) Nút hình cầu vồng (桥形钮)
Có dáng như cầu vòm (拱桥), trông như vòng khuyên hoặc chuỗi nối.
Bao gồm các kiểu như:
• hình trụ tròn (圆柱状)
• thanh vuông (方条状)
• hình như ý có gân (筋纹如意状)
• hình mũi trâu (牛鼻状) có lỗ xuyên lớn.
Một số loại có thêm một vòng hoặc hai vòng trang trí, dân gian gọi là “nút xuyên vòng” (串的).
3) Nút hình thú (兽形钮)
Mô phỏng hình tượng các loài như sư tử (狮), hổ (虎), rồng (龙), cá (鱼), dơi (蝠)…
Phong cách thể hiện đa dạng — hiện thực, trừu tượng, biến hình, phỏng cổ — tương tự như nút ấn triện (印钮), chú trọng sự hài hòa thống nhất với thân ấm.
4) Nút hình cuống quả (瓜蒂钮)
Thường dùng trên ấm hoa khí (花器), tạo hình theo cuống của các loại quả như cuống bí nam (南瓜蒂), cuống dưa tây (西瓜蒂), hoặc cuống bầu hồ lô (葫芦蒂).
5) Nút hình nụ hoa và quả (瓜果花蕾钮)
Phổ biến trong ấm hoa khí (花器) và ấm gân túi (筋囊器壶), tạo hình theo nụ hoa hoặc quả non, như ngọc lan (玉兰), nụ cúc (菊蕾) v.v.
6) Nút hình gốc cây (树桩形钮)
Phỏng theo dáng gốc cây cổ thụ (植物老桩) — như gốc mai (梅桩), rễ trúc (竹根) — được nặn tỉ mỉ bằng tay.
7) Nút liền khối (一体钮)
Trên nắp không có nút độc lập, nắp và nút hòa làm một thể, mép nắp rộng hơn miệng ấm.
Còn được gọi là “nút nắp dung hợp” (融盖钮), biểu hiện phong cách thống nhất, giản lược mà trang nhã.
